Müşterilerinize e-Fatura kesin, iş ortaklarınızdan e-Fatura alın ve tüm süreci her an her yerden yönetin.
Finans ve yatırım yönetiminde kararları doğru faktörleri ele alarak vermek oldukça önemlidir. Bu nedenle karar verme sürecinde birçok farklı metot kullanılır. Bunlardan biri olan fırsat maliyeti hesabı, sadece tercih edilenin değil, vazgeçilenin de dikkate alınmasını kapsayan bir yöntem. Finans ve yatırım süreçlerinin dışında günlük hayatta da kullanılan ve faydalı olan fırsat maliyeti hesabı nasıl yapılır ve fırsat maliyeti örnekleri nelerdir?
Fırsat Maliyeti Nedir?
Fırsat maliyeti, alternatiflerin bulunduğu bir durumda bir seçeneği tercih etmek için vazgeçilen en iyi alternatifin değeridir. Örneğin bir araca yatırım yapıldığında, yatırım yapılmayan seçeneklerden en yüksek getirili olanın sağladığı kazanç ile yatırım yapılan aracın sağladığı kazanç arasındaki fark, kaçan fırsatın maliyetidir. Fırsat maliyeti ile vazgeçilen seçenek ile kaçırılan fırsatların ölçeği belirlenir.
Alternatif maliyet olarak da adlandırılan bu kavram, finansal konularda sayısal olarak da ölçülebildiği için ticari süreçlerde karar verme aşamalarında kullanılır. Günlük hayatta ise duygusal seçim, davranış ve zaman gibi kavramlar konuya dahil olduğu için fırsat maliyetinin değeri göreceli olabilir.
Fırsat Maliyetinin Önemi
Fırsat maliyetinin önemi çoğunlukla finans ve yatırım süreçlerinde ortaya çıkar. Bir kişinin satın alacağı ürüne veya bir şirketin yatırım yapacağı projeye karar vermesinde fırsat maliyetinin önemi büyüktür. Çünkü fırsat maliyeti hesabı, seçenekler arasında en iyisi gibi görünenin yeterince avantajlı olup olmadığını gösterir. Birçok durumda bazı seçenekler diğerlerinden daha çekici görünür ve tercih edilebilirliği yüksek olur. Fakat çekici olmayan alternatif seçeneklerin daha faydalı olma ihtimali vardır ve daha faydalı olanı seçme fırsatını kaçırmamak için fırsat maliyetini dikkate almak önemlidir.
Fırsat maliyetinin önemli olmasının altında yatan temel fikir, kaynak ve imkânların sınırlı olmasıyla ilgilidir. Her konuda sınırlı sayıda seçenek vardır ve birinin diğeri yerine tercih edilebilmesi için elde edilecek kazançların değiş tokuş edilmesi gerekir. Fırsat maliyeti ile değiş tokuş edilecek kazançlar tespit edilir.
Fırsat Maliyeti Türleri Nelerdir?
Fırsat maliyeti türleri temelde maddi ve maddi olmayan şeklinde iki ana kategoriye ayrılır. Maddi fırsat maliyetinde sayısal bir ölçüm yapmak mümkündür. Maddi olmayan fırsat maliyeti hesabında ise işin içine parasal olarak ölçülemeyen soyut kavramların girmesi söz konusu olduğu için sayısal bir sonuç elde etmek zordur. Maddi fırsat maliyeti kaynak tahsisi, bütçe planlaması ve yatırım kararları gibi süreçlerde kullanılırken maddi olmayan fırsat maliyeti; gelişim, itibar, enerji, bilgi gibi konuları kapsar.
Fırsat maliyeti türlerini, ele alınış biçimlerine göre de şu şekilde gruplandırabiliriz:
● Açık Fırsat Maliyeti: Açıkça tanımlanabilen ve sayısal açıdan net olarak ölçülebilen maliyetleri kapsar.
● Gizli (Örtük/Dolaylı) Fırsat Maliyeti: Fark edilmesi zor ve takip edilemeyecek kadar çok etkene bağlı olup dolaylı olarak ortaya çıkan maliyetleri kapsar.
● Kısa Vadeli Fırsat Maliyeti: Kaynakların kısa vadeli yatırımlar için kullanıldığı durumlarda uzun vadeli seçenek kapsamında vazgeçilen fırsatın maliyetini kapsar.
● Uzun Vadeli Fırsat Maliyeti: Uzun vadede yüksek getiri sağlayabilecek yatırımlar için bugün yakalanan kısa vadeli fırsatlardan vazgeçilmesine dair maliyetleri kapsar.
● Marjinal Fırsat Maliyeti: Vazgeçilen her bir seçeneğin sahip olduğu fırsat maliyetinin ayrı ayrı ölçülmesini kapsar.
● Toplam Fırsat Maliyeti: Yapılan seçim sonrası vazgeçilen tüm alternatiflerin oluşturduğu toplam maliyeti kapsar.
Fırsat Maliyeti Örnekleri
Hem ticari hayatta hem de günlük hayatta fırsat maliyeti örneği ile karşılaşmak mümkündür. Birden fazla seçeneğin bulunduğu her durum, fırsat maliyetine örnek olabilir.
Ticari hayattaki finansal süreçlerle ilgili fırsat maliyeti örneğini ürünler üzerine verebiliriz. Bir şirketin yeni bir ürünü piyasaya sürmek veya mevcut bir ürünü geliştirmek gibi iki farklı seçeneği olabilir. Bu durumda yeni bir ürünü piyasaya sürmek maliyetli olabileceği gibi yeni olduğu için yüksek satış rakamları ile şirkete iyi bir kazanç sağlayabilir. Mevcut ürünü geliştirmek daha düşük maliyetli olabilir fakat bu durumda da satışlardaki artışın seviyesi düşük kalabilir. Bu örnekte yeni bir ürün çıkarmanın fırsat maliyeti konusu harcanacak paradan elde edilen tasarruf iken mevcut ürünü geliştirmenin fırsat maliyeti konusu, satışlardan elde edilecek gelirdir.
Günlük hayat ile ilgili verilebilecek en anlaşılabilir örnek ise eğitim ve kariyer arasındaki seçimlerdir. Bir kişinin önünde yüksek lisansa başlamak ile işe başlamak gibi iki seçenek olabilir. Bu durumda yüksek lisansa başlandığında çalışılamayacağı için maaş geliri elde edilemez ve maddi kayıp yaşanır. İşe başlandığında ise yüksek lisans yapmış olmanın avantajıyla daha yüksek maaşlı bir işe girme fırsatı kaçırılabilir. Yüksek lisansa başlamanın fırsat maliyeti kaybedilen maaş ve zaman iken işe girmenin fırsat maliyeti, yüksek lisanslı biri olarak daha iyi bir işe girmenin veya akademisyen olmanın getirisidir.
Fırsat Maliyeti Nasıl Hesaplanır?
Fırsat maliyeti hesaplaması farklı durum ve metriklere göre uyarlanabilir olsa da bu hesabın temelinde, tercih edilen seçenek ile vazgeçilenler arasındaki en iyi seçenek vardır. Yani kaçırılan fırsatların tamamı değil, en iyisi hesaba dahil edilir. Hesaplama ise şu formül ile yapılır:
● Fırsat Maliyeti = Vazgeçilen En İyi Alternatif - Tercih Edilen Seçenek
Fırsat maliyeti hesaplama örneği olarak bir yatırımı ele alabiliriz. Bir yatırımcının 10.000 TL yatırım bütçesi olduğunu, seçenekler arasında ise A şirketine ait bir hisse senedi ile B şirketine ait bir hisse senedi olduğunu varsayalım. Yatırımcı A şirketini tercih etmiş ve bu tercihi ile 2.000 TL kâr elde etmiş olsun. Vazgeçilen en iyi alternatif olan B şirketinin hisse senedinin yatırımcılarına 5.000 TL kazandırdığını kabul edelim. Buna göre hesaplama şu şekilde olur:
● Fırsat Maliyeti = B Hisse Senedi Getirisi - A Hisse Senedi Getirisi
● Fırsat Maliyeti = 5.000 - 2.000 = 3.000 TL
Bu örneğe göre yatırımcının A şirketine ait hisse senedini seçmesinin fırsat maliyeti 3.000 TL’dir.
Fırsat Maliyeti ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Fırsat maliyetinin tanımı ve hesaplama örneklerinin ardından konu ile ilgili sıkça sorulan sorulara cevap verelim.
Fırsat Maliyeti ile Mülkiyet Muhasebesi Arasındaki Fark Nedir?
Fırsat maliyeti ile maliyet muhasebesi arasındaki fark, muhasebede gerçekleşmiş maliyetlerin kaydının yapılmasına karşın fırsat maliyetinin bu kayıtlarda değil, analizlerde kullanılmasıdır. Bir ürün veya hizmetle ilgili maliyetin hesaplanması, sınıflandırılması, tahsis edilmesi, raporlanması ve bunların kayıt altına alınması maliyet muhasebesinin konusudur. Fırsat maliyetinin konusu ise en iyi alternatifi bulmak ve karar verme sürecine verim kazandırmaktır.
Fırsat Maliyeti Yatırım Kararlarında Nasıl Değerlendirilir?
Fırsat maliyetinin yatırım kararları üzerindeki etkisi büyüktür ve bu süreçte yapılan değerlendirme, yatırım seçenekleri arasındaki getiri farkları üzerinden yapılır. Alternatifler üzerinden fırsat maliyeti hesaplandığında yatırım kararının doğruluk potansiyeli artar.
Her Zaman Maddi Konularda Olmak Zorunda Mıdır?
Fırsat maliyetinin konusu her zaman maddi değildir ve bu ölçüm, soyut konular için de kullanılabilir. Örneğin evde aileyle geçirilecek süre ile dışarıda arkadaşlarla yapılacak bir sosyal etkinliğin motivasyon açısından etkileri, fırsat maliyetinin konusu olabilir.
